ŚMIERĆ

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” – dialog pomiędzy mistrzem a śmiercią. Przedstawienie śmierci jest groteskowe i karykaturalne. Jej obraz został wyolbrzymiony i przerysowany. W utworze znaleźć można motyw vanitas oraz dance macabre.

Treny J. Kochanowskiego – ból po stracie dziecka. Ukazanie tęsknoty ojca za córką. Niepogodzenie się ze stratą. Wspomnienia Kochanowskiego o córce. 

„Dżuma” A. Camus – śmierć wywołana epidemią Dżumy w mieście Oran. Początkowo staje się ona fascynującym zjawiskiem w miasteczku. Jednak im dłużej trwa tym bardziej jest powszechnym zjawiskiem do którego ludzie się przyzwyczajają. W utworze śmierć może dotknąć każdego, bez względu na to kim jest. Umierają zarówno dorośli jak i dzieci. Autor ukazuje walkę ze śmiercią. Są ludzie, którzy z nią walczą, inni się jej poddają lub przed nią uciekają.

Mit o Dedalu i Ikarze – mit o Dedalu i Ikarze przedstawia ojca i syna. Oboje są oni marzycielami. Ich pierwszym marzeniem jest ucieczka od króla, który ich więził. Drugim, możliwość latania. Mężczyźni konstruują skrzydła z ptasich piór z woskiem. Dzięki temu wynalazkowi udaje im się uciec. Ojciec przestrzega syna przed słońcem. Ten zafascynowany lotem nie zwraca na nie uwagi i wznosi się za wysoko. Jego skrzydła roztapiają się, a on wpada do morza.

„Kot w pustym mieszkaniu” Szymborska – Podmiotem lirycznym w tym utworze jest kot, którego właściciel umarł i zostawił go samego w pustym mieszkaniu. Kot ma pretensje do właściciela, że odszedł. Szuka go, ale nie potrafi odnaleźć. Czuje w domu pustkę, ponieważ śmierć właściciela była 

niespodziewana.

„Sowiński w Okopach Woli” Słowacki – śmierć bohatera. Generał Sowiński walczy pomimo swojego kalectwa. Jego śmierć następuje w kościółku na Woli. Jest on ostatnią osobą, która została na polu bitwy. Wokół niego leżą polegli rycerze. Generał uważa, że śmierć jest lepsza niż poddanie się. Ojczyzna jest dla niego najważniejsza. Swoją postawą chce dać przykład dla kolejnych pokoleń.

„Lilie” Mickiewicz –Ukazanie zbrodni i kary. Żona zabija męża i stara się ukryć swój czyn. Pochowuje go w ziemi, z której zaczynają wyrastać lilie. Żona cały czas stara się je wycinać, aby bracia męża nie poznali tajemnicy. Wrócili oni z wojny i kiedy dowiadują się o śmierci brata, chcą prosić jego żonę o rękę. Zmarły postanawia wymierzyć im karę dlatego pojawia się na ziemi pod postacią widma. Duch sprawia, że zawala się cerkiew, w której znajdują się jego bliscy. Śmierć ta jest wyrazem sprawiedliwości.

„Oskar i pani Róża” Eric Emmanuel Schmitt – śmierć chłopca chorego na białaczkę. Główny bohater Oskar przebywa w szpitalu, w którym odwiedza go ciocia Róża. Rodzice Oskara odwiedzają go bardzo rzadko, ponieważ boją się jego odejścia i nie wiedzą jak mają się przy nim zachowywać. Oskar umiera jako dziecko spełnione i szczęśliwe. W momencie śmierci stwierdza, że przeżył życie jak najlepiej mógł. Sądzi tak, ponieważ w ciągu 24h mijało 10 lat jego życia. Dzięki temu przeszedł przez wszystkie etapy życia. Chłopiec nie boi się śmierci i jest na nią gotowy.

„Śmierć pułkownika” Mickiewicz – śmierć bohaterska Emilii Plater, która była pułkownikiem.

Umiera ona w chacie leśnika w głuchej puszczy, otoczona przedmiotami związanymi z rycerskością. Podczas śmierci jest otoczona ludźmi. Kobieta jest chrześcijanką, dlatego w chwili śmierci pojednuje się z Bogiem. Nie chce, żeby po śmierci oddawano jej hołd. Dla niej ważniejsza jest walka z wrogiem niż płacz po stracie.

Inne:

• Biblia
• "Pieśń o Rolandzie"
• "Zdążyć przed panem Bogiem" Hanna Krall
• "Romeo i Julia" William Szekspir
• "Inny świat" Gustaw Herling - Grudziński
• "Kamizelka" Bolesław Prus

APOKALIPSA

Apokalipsa św. Jana –zapowiedź sądu ostatecznego:

- siedem listów do siedmiu kościołów

- siedem pieczęci

-siedem trąb

- siedem znaków

- siedem czasz i plag

Czterej jeźdźcy apokalipsy symbolizują:

a)      Zwycięstwo Ewangelii

b)      Wojnę

c)      Głód

d)     Śmierć

Apokalipsa jest zagadkowa i pełna symboli, walka Boga i Baranka z szatanem oraz smoka z niewiastą, opis kataklizmów jakie zostały zesłane na ludzkość, grzesznicy zostają wysłani do piekła a dobrzy ludzie mają zapewnione życie wieczne w raju.

Cztery symboliczne zwierzęta: lew, wół, orzeł, zwierzę z ludzką twarzą

Baranek jest symbolem niewinnego i umęczonego Chrystusa

„Dies Irae” Kasprowicz – Obraz końca świata i obracanie się go w nicość. Ukazanie znaków zapowiadających jego koniec. Zostanie przeprowadzony sąd ostateczny. Sądzeni będą ukarani.

Szatan cieszy się z ofiar. Zagłada dotyka wszystkich żywych.

Dynamiczny pejzaż i zdeformowane kształty: z ziemi wyłaniają się krzyże. Wszystko staje się krwią, która wyłania się z głowy Chrystusa. Ziemia jest zalana mułem i wychodzą z niej płazy. Ludzie zmarli wydają zwierzęce odgłosy. Panuje chaos. Zmarli są do siebie wrogo nastawieni.

Chrystus – w cierniowej koronie, symbol cierpienia i ratunku

Bóg – ludzie się go boją, mają nadzieje na Jego miłosierdzie, jest niesprawiedliwy i od niego wywodzi się grzech, nie ma pozytywnych uczuć dla człowieka.

„Pokolenie” Baczyński – Apokalipsą jest tutaj wojna.  Podmiot liryczny otoczony jest przez śmierć, cierpienie i bestialstwo zagłady ludzkości. Ludzie zostali okrutnie doświadczeni przez życie. Osoba mówiąca uważa, że większe zło nie może spotkać cywilizacji człowieka, dlatego to jest jej koniec. Ukazanie zatracenia podstawowych wartości humanistycznych.

„ Piosenka o końcu świata” Miłosz - Wizja końca świata jest zupełnie odmienna od apokalipsy. Dzień końca świata w utworze jest zwyczajny i wszystko toczy się swoim codziennym rytmem. Staruszek jest przekonany, że innego końca świata nie będzie.

PAN TADEUSZ

Epopeja narodowa – wywodzi się z antyku, pisana wierszem, długa, przedstawia zbiorowość w momencie przełomowym, charakter epicki, rozpoczynający się inwokacją – rozbudowana apostrofa.

„ Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”  - tak brzmi pełny tytuł książki !

Zajazd – najazd Gerwazego na Sopliców

O czym jest utwór?

·         Narodowa historia

·         Zachowania szlachty

·         Tradycja

·         Poświęcenie dla ojczyzny

·         Spór o zamek

·         Wątek miłosny Tadeusza i Zosi

·         Wartościach Polaków

Czas i miejsce akcji

Czas: akcja rozpoczyna się latem 1811 roku i trwa pięć dni, kończy się w 1812 roku i trwa jeden dzień

Miejsce: Litwa, dworek w Soplicowie, zaścianek Dobrzyn

Podział:

Arystokracja – Horeszkowie

Średniozamożna szlachta – Soplicowie

Szlachta zaściankowa – Dobrzyńscy

Bohaterowie:

·         Jacek Soplica ( ksiądz Robak) – był popularny w szlachcie średniozamożnej, chciał ożenić się z córką Stolnika, ale ten odmówił mu poprzez czarną polewkę, żeni się z inną kobietą i jest z nią nieszczęśliwy. Ma z nią syna Tadeusza. Po śmierci swojej żony zabija stolnika Horeszko. Od tej pory postrzegany jest jako zdrajca i postanawia wstąpić do klasztoru. Poniża się po dokonaniu zbrodni i chce odkupić swoje winy. Podejmuje się działalności emisariusza. Przenosi wiadomości i rozkazy od wodzów, jest więziony w zaborach. Stara się budzić świadomość narodową. Umiera w wyniku ran po osłonieniu swoim ciałem hrabiego Horeszki. Jest nowym typem bohatera romantycznego.

·         Tadeusz Soplica – syn Jacka Soplicy, bratanek sędziego, miał odziedziczyć Soplicowo. Kiedy wraca z Wilna poznaje Telimenę i przeżywa pierwsze miłosne perypetie. Nie ma doświadczenia z kobietami i nie wie jak obyć się w ich towarzystwie. Jest młody, przystojny, wysoki i nieśmiały. Przygotowuje się do walki. Kiedy poznaje Zosię zakochuje się w niej. Młodzi zaręczają się.

·         Zosia Horeszkówna – córka zmarłej na Syberii Ewy Horeszkówny, ma 14 lat, wychowywana jest przez Telimenę, skromna, uległa, żywiołowa i nieśmiała, silnie związana z wsią, nie jest rządna władzy

·         Telimena – daleka krewna Sopliców, opiekunka Zosi, zakochuje się w Tadeuszu. Jej postać jest tajemnicza. W książce stan cywilny Telimeny nie jest określony. Kilka lat spędziła w Petersburgu. Jest atrakcyjna, zadbana i elegancka. Fascynuje ją moda francuska. Kobieta wykształcona i inteligentna.

·         Sędzia Soplica – właściciel Soplicowa, brat Jacka Soplicy. Jest człowiekiem gościnnym i ceni sobie tradycję. Dba o swoje gospodarstwo. Często poucza innych.

·         Wojski – krewny i przyjaciel sędziego, jest jego zastępcą. Organizator polowań. Człowiek spontaniczny, otwarty i gościnny

·         Woźny Protazy – sługa Sędziego Soplicy

·         Stolnik Horeszko – ojciec Ewy, zabity przez Jacka Soplicę

·         Klucznik Gerwazy – sługa Horeszków, nienawidził Sopliców. Jest porywczy, gniewny, mściwy i uparty.

·         Podkomorzy – przyjaciel Sędziego. Miał rozsądzić spór. Ostatni co tak dobrze poloneza tańczył. Jest tradycjonalistą, zafascynowany polskością.

·         Rejent – znajomy Sędziego, zaręczył się z Telimeną. Jest myśliwym i właścicielem psa Kusego. Spiera się z Asesorem. Wstydzi się swojego ubioru. Podporządkował się kobiecie.

·         Jankiel – Żyd i karczmarz, patriota związany z Polską

·         Hrabia Horeszko – ostatni z Horeszków, zafascynowany modą Angielską, arystokrata. Odbierany przez innych jako dziwak. Jest wykształcony i lubi miasto.

·         Maciej Dobrzyński – stary szlachcic, przedstawiciel szlachty zaściankowej, cieszy się dużym szacunkiem

Plan wydarzeń ( nieszczegółowy) :

1.      Powrót Tadeusza z Wilna do Soplicowa.

2.      Kolacja w zamku, który jest tematem sporów i wynikiem procesu.

3.      Udanie się na wypoczynek i wspomnienia Protazego.

4.      Spotkanie Hrabi Horeszko i Protazego.

5.      Śniadanie w Soplicowie.

6.      Wyprawa na grzyby.

7.      Spotkanie Zosi i Hrabi w ogrodzie.

8.      Grzybobranie.

9.      Rozmowa Telimeny i Sędziego o przyszłości Zosi i Tadeusza.

10.   Rozmowa Telimeny, Tadeusza i Hrabi o sztuce i przyrodzie.

11.  Przygotowania do polowania na niedźwiedzia.

12.  Wyruszenie na łowy z samego rana.

13.  Tadeusz i Hrabia w niebezpieczeństwie podczas polowania i uratowanie ich przez Robaka.

14.  Koncert Wojskiego.

15.  Przedstawienie Zosi w towarzystwie.

16.  Kłótnia Telimeny i Tadeusza.

17.  Pomysł Gerwazego na zajazd na Soplicowo.

18.  Nowina ks. Robaka o zbliżającej się wojnie.

19.  Próba samobójcza Tadeusza i aresztowanie go przez Hrabiego.

20.  Napad na Soplicowo i wielka uczta.

21.  Przybycie Robaka i uwolnienie Dobrzyńskich

22.  Walka przeciwko Rosjanom.

23.  Jacek Soplica ranny w bitwie wyznaje swoje winy na łożu śmierci. Przebaczenie Gerwazego.

24.   W 1812 odbywają się zaręczyny Zosi i Tadeusza.

25.  Uwłaszczenie przez Zosię i Tadeusza chłopów.

26.  Koncert Jankiela.

27.  Odtańczenie poloneza.

Wątki:

a)      Wątek główny – dzieje Jacka Soplicy

b)      Wątek miłosny – Zosia i Tadeusz

c)      Wątek sporu o zamek -  między Sędzią a Hrabią Horeszko

d)     Wątek Kusego i Sokoła – kłótnie Asesora z Rejentem czyj chart jest bardziej sprawny

DZIADY CZ. III

Czas akcji: 1 listopada 1823 roku i trwa cały rok

Miejsce akcji: Wilno, Warszawa, Petersburg, Lwów

Bohaterowie: Konrad, ksiądz Piotr, Nowosilcow, młodzież polska, Ewa, pani Rollison

Dziady to dramat romantyczny z którym wiążą się pojęcia:

a)      Fragmentaryzm – nie dowiemy się wszystkiego o bohaterze i fragmentach

b)      Martyrologia – obraz męczeństwa narodu

c)      Ofiara niewinna – zestawienie ofiary młodzieży z ofiarą Jezusa

d)     Psychomachia – walka z samym sobą

e)      Bunt prometejski – bunt wobec Boga

f)       Oniryzm – sny bohaterów

Opis najważniejszych scen:

Prolog: Więzień śpi w celi, nad nim stoi anioł, który przepowiada mu wolność. Kiedy więzień się budzi zapowiedź wolności nie cieszy go. Mimo tego postanawia dokonać wielkich czynów. Aby udowodnić swoją gotowość symbolicznie zmienia swoje imię z Gustawa na Konrada.

Scena 1 ( więzienna):

Czas i miejsce akcji: klasztor zamieniony na więzienie, cela Konrada, Wigilia

Bohaterowie: Jakub, Adolf, Konrad, Sobolewski, Tomasz, ks. Lwowicz, Feliks

Opowieści więźniów o aresztowaniach, bliskich i losach innych więźniów.

Aresztowania są chęcią przypodobania się carowi przez Nowosilcowa

Aresztowani nie znają powodu zatrzymania, nie mogą się bronić, nie wiedzą ile czasu spędzą w więzieniu, nie mają kontaktu ze światem, są głodzeni i nie mają opieki medycznej, mają poczucie zjednoczenia

Opowieść Jana: prześladowanie i wywożenie dzieci na Sybir, traktowanie ich nieludzko, zakucie w łańcuchy

Scena 2 ( WIELKA IMPROWIZACJA)

Konrad wygłasza Wielką Improwizację, ponieważ nie zgadza się na takie losy Polaków. Walczy o wolność narodu. Zwraca się do Boga i czuje się mu równy. Uważa, że lepiej rządziłby światem niż Bóg. Chce żeby Ten oddał mu część swojej władzy. Grozi mu pojedynkiem i neguje jego sprawiedliwość. Porównuje go do cara. Siła Konrada wynika z uczuć i miłości do narodu. Jest patriotą i poświęca się dla swojej ojczyzny.

Konrad = Kreator

Scena 4 ( Widzenie Ewy)

Ewa we śnie widzi siebie zbierającą kwiaty, zwieńcza nimi skronie Maryi. Ona bierze jej wianek i podaje Jezusowi. Kwiaty mają tu symbolizować młodzież Polską. Ich ofiara jest przyjęta przez Maryję i zaniesiona Jezusowi.

Scena 5 ( Widzenie ks. Piotra)

Ksiądz Piotr zwraca się do Boga, jest przy tym pokorny. Dostępuje on zaszczytu poznania przyszłych losów Polski.

Motywy biblijne                                                        Odniesienie do rzeczywistości

Herod                                                                         Car, tyrania systemu

Droga krzyżowa                                                        Drogi wywózki mieszkańców na Sybir

Chrystus                                                                    Naród Polski

Piłat                                                                           Francja

Krzyż                                                                        Zaborcy

Żołnierz męczący Chrystusa                                    Austria, Prusy, Rosja

Zmartwychwstanie                                                   Zmartwychwstanie Polski to wyzwolenie swiata

Wskrzesiciel ma na imię czterdzieści i cztery

Hipotezy na ten temat:

·         Kabalistyczny szyfr imienia Adam

·         40 – odrodzenie, 4- pośrednik między Bogiem a ludźmi

·         Słowa zostały napisane w natchnieniu i nic nie znaczą

Scena 6 ( Sen Senatora)

Szatani dręczą Senatora snami. Jego sen przedstawia największe obawy senatora. Jego władza trwa tak długo jak życzy sobie tego car i to od niego wszystko zależy. Senator boi się, że wszystko straci i stanie się nikim oraz że ludzi będą z niego drwić.

Scena 7 ( Salon Warszawski):

Towarzystwo Stolikowe

KTO bierze udział w scenie? – Damy, generałowie, urzędnicy, hrabia, literaci

W JAKIM JĘZYKU toczy się dyskusja? – francuski

O CZYM rozmawiają? – o balach, nie postrzegają Nowosilcowa jako wroga, nie interesują się sprawami kraju, obojętny jest im los ojczyzny

Towarzystwo przy drzwiach

KTO ? – Zenon Nimojewski, Adolf, młodzi ludzie, dwóch starych Polaków

W JAKIM JĘZYKU? – polski

O CZYM? – o sytuacji na Litwie, prześladowaniach dzieci, dostrzeganie konieczności zjednoczenia, opowieść o Cichowskim ( upozorowanie jego śmierci, zabiegi żony która chciała się dowiedzieć co się stało z jej mężem, skazanie go na tortury, powrót Cichowskiego i jego zmiana fizyczna i psychiczna)

Konrad – bohater romantyczny

a)      Samotnik

b)      Przechodzi symboliczną przemianę

c)      Buntownik

d)     Poeta

e)      Prometeusz

Obraz Rosji i Rosjan

Rosjanie zachowują się wobec Polaków okrutnie. Osoby, które znajdowały się w więzieniu były gnębione. Nie miały kontaktu ze światem. W dramacie zauważyć można jednak, że nie wszyscy Rosjanie zachowywali się tak samo. Jedni stosowali nieludzkie kary a inni byli w stanie okazać współczucie.

Petersburg – miasto to zostało wzniesione aby spełnić kaprys cara Piotra Wielkiego, zbudowano je kosztem wysiłku całego narodu, miejscowość ta powstała na nieszczęściu i ofiarach którzy ją budowali. Jest potężne, ale nie sprzyja mieszkańcom.

KRÓL EDYP - SOFOKLES

O czym jest utwór?

·         Problem fatum oraz walki z losem

·         Życie człowieka jest cierpieniem

·         Pojęcie władzy

·         Dylematy moralne

·         Walka wewnętrzna głównego bohatera

Czas i miejsce akcji

Akcja trwa 24 godziny i toczy się wokół jednego wątku

Miejsce: pałac królewski w Tebach

Wydarzenia mają miejsce od świtu do zmierzchu

Plan wydarzeń:

1.      Zarazy i choroby w Tebach

2.      Wizyta Kapłana u Edypa

3.      Wysłanie Kreona do wyroczni

4.      Złe wiadomości z Delf

5.      Zobowiązanie Edypa o ukaranie mordercy

6.      Rzucenie klątwy na zabójcę Lajosa

7.      Wizyta Tyrezjasza w pałacu

8.      Poznanie prawdy przez Jokastę

9.      Rozmowa Edypa ze sługą z pałacu Lajosa

10.  Samobójstwo Jokasty

11.  Oślepienie Edypa i prośba o wygnanie

 BOHAREROWIE

Edyp –pochodzi z rodu Labdakidów dobry władca, interesuje się swoim ludem, chce mu pomóc, ludzie wierzą, że Edyp może im pomóc, jest uczuciowy, empatyczny, chce działać na rzecz innych, postanawia odkryć prawdę, nieświadomy swojej winy, Tyrezjasz ostrzega go przed odkryciem prawdy, zaczyna mu grozić śmiercią za oczernianie go. Dowiaduje się, że jest synem Jokasty i Lajosa. Człowiek inteligentny, ponieważ wyzwolił Teby od Sfinksa.

Jokasta – nieświadomie poślubiła swojego syna i ma z nim dzieci, wdowa po Lajosie, jest nieświadoma, że żyje w związku ze swoim synem, kiedy to sobie uświadamia popełnia samobójstwo. Osierociła czwórkę dzieci.

Kreon – brat Jokasty i szwagier Edypa, przynosi informacje od wyroczni w Delfach. Edyp próbuje oskarżyć go o chęć przejęcia władzy w Tebach.

Tyrezjasz – wróżbita, jest niewidomy, wyjawia Edypowi prawdę o jego losach

Krzywa ukazująca losy Edypa:

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Czas trwania epoki: PO 1939

1939 – 1945 – literatura wojny i okupacji

1945 – 1948 – okres euforii po odzyskaniu niepodległości

1949 – 1955 – socrealizm

1956 – 1968 – przełom październikowy, mała stabilizacja

1968 – 1980 – okres propagandy sukcesu

1981 – 1989 – Stan wojenny

Od 1989 – zniesienie cenzury w literaturze

Tło historyczne w Polsce:

1.      Referendum sfałszowane przez władze komunistyczne

2.      Aresztowanie prymasa Stanisława Wyszyńskiego

3.      „Odwilż październikowa”

4.      Stan wojenny

5.      Obrady Okrągłego Stołu

6.      Polska w Unii Europejskiej

Reprezentanci epoki:

·         Zbigniew Herbert

·         Tadeusz Różewicz

·         Miron Białoszewski

·         Czesław Miłosz

·         Sławomir Mrożek

·         Ewa Lipska

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1918r ( koniec I wojny światowej) – 1939r ( początek II wojny światowej)

Przedstawiciele:

·         Franz Kafka

·         Michaił Bułhakow

·         Julian Tuwim

·         Stefan Żeromski

·         Witold Gombrowicz

·         Zofia Nałkowska

·         Maria Dąbrowska

Periodyzacja literatury:

- lata 20 – jasne

-lata 30 –ciemne

 Lata 20:

·         Poezja: kontynuacja twórczości młodopolskich, powstawanie grup poetyckich

·         Proza: powieści polityczne

·         Dramat: kontynuacje dramatyczne Młodej Polski

Lata 30:

·         Poezja: działalność II Awangardy, tendencje katastroficzne

·         Proza: powieść psychologiczna, awangardowa i środowiskowa

·         Dramat: awangardowy

Grupy literackie

Skamander – grupa poetów związana z czasopismem „ProArte et Studio”

Skład grupy: Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz

Założenia:

- programowo bezprogramowi

- optymizm, witalizm

-  poetyka codzienności

Awangarda Krakowska – grupa programowa, poeci skupieni wokół czasopisma „Zwrotnica”

Skład: Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Tadeusz Peiper, Jalu Kurek

Założenia:

- 3x M (miasto, masa, maszyna)

- maksimum treści, minimum słów

- stosowanie metafor

Futuryści – dwa ośrodki:

a)      Kraków ( Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec)

b)      Warszawa (Anatol Stern, Aleksander Wat)

Założenia:

-tworzenie nowych form sztuki

- chęć zerwania z zasadami ortografii

-skandalizujące happeningi

II Awangarda – podział na:

a)      Grupa wileńska ( Żagary), przedstawiciel: Czesław Miłosz

b)      Grupa lubelska, przedstawiciel: Józef Czechowicz